01 Μαρ Οριστική και αμετάκλητη η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα: συνέντευξη του Ν. Παπαδάκη.
Συνέντευξη του Νικόλαου Παπαδάκη* στην εφημ. Χανιώτικα Νέα (ημερομηνία δημοσίευσης, 1-12-2009).
- Ποιοι είναι οι βασικοί σταθμοί στη μακρά πορεία αγώνων των Κρητικών που οδήγησε στην ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα;
Οι επαναστάσεις και τα κινήματα ήδη από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα είναι συνεχείς. Οι Κρητικοί αγωνίζονταν με δυναμισμό και αυταπάρνηση με ένα και μοναδικό στόχο: την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Οποιοδήποτε άλλο καθεστώς αντιμετωπιζόταν ως απαραίτητο βήμα που θα έφερνε πιο κοντά την ένωση. Να αναφερθώ στις σημαντικότερες περιπτώσεις: η επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770, η συμμετοχή των Κρητικών στην επανάσταση του 1821, το κίνημα στις Μουρνιές (1833), η επανάσταση των Χαιρέτη – Βασιλογιώργη το 1841, το κίνημα του Μαυρογένη στα Μπουτσουνάρια (1858), η επανάσταση του 1866 – 69, η επανάσταση του 1878, που οδήγησε στη Σύμβαση της Χαλέπας, η Μεταπολιτευτική του 1895 και η Επανάσταση του 1897, την οποία ακολούθησε η παραχώρηση αυτονομίας από τις Δυνάμεις.
- Ποια ήταν η συμβολή του Ελευθερίου Βενιζέλου στην επίτευξη της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα;
Την 1η Δεκεμβρίου 1913, παρόντος του πρωθυπουργού της Ελλάδας Ελευθερίου Βενιζέλου, δύο αγωνιστές των κρητικών επαναστάσεων, ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης και ο Αναγνώστης Μάντακας, ύψωσαν την ελληνική σημαία στο φρούριο Φιρκά. Ήταν η δικαίωση των πολυετών προσπαθειών του Βενιζέλου στο επαναστατικό πεδίο, καρπός των καίριων στρατηγικών επιλογών του στον τομέα της διπλωματίας. Ταυτόχρονα, ήταν η δικαίωση για πολλές γενιές Κρητικών, που είχαν αγωνιστεί με σθένος, οργανώνοντας επαναστάσεις και εξεγέρσεις, με μοναδικό πόθο την ένωση με την Ελλάδα.
Δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα, το 1898, είχε παραχωρηθεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις καθεστώς αυτονομίας στην Κρήτη. Η Κρητική Πολιτεία αντιμετωπίστηκε από τους Κρητικούς ως ένα απαραίτητο μεταβατικό στάδιο στην κατεύθυνση της ένωσης. Οι συγκυρίες δεν ήταν ευνοϊκές και απαιτούνταν διπλωματικοί χειρισμοί χειρουργικής ακρίβειας. Μια άστοχη κίνηση μπορούσε να αποβεί μοιραία. Ευκαιρίες παρουσιάστηκαν το 1905, το 1908, το 1910. Η ένωση πραγματοποιήθηκε τελικά μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 13, όταν, χάρη στη διορατικότητα και τη στοχευμένη πολιτική του Βενιζέλου, η Ελλάδα, από τη μεριά των νικητών, αποκόμισε σημαντικά εδαφικά οφέλη (Μακεδονία, Ήπειρο, νησιά βόρειου και ανατολικού Αιγαίου και Κρήτη).
- Με βάση ποιες διεθνείς συνθήκες η Κρήτη ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό;
Τρεις ήταν οι διεθνείς συνθήκες με τις οποίες ρυθμίστηκε κατά τρόπο απόλυτο και οριστικό το κρητικό ζήτημα.
Με τη Συνθήκη του Λονδίνου (17/30 Μαΐου 1913) επισφραγίστηκε ο τερματισμός του Α’ Βαλκανικού Πολέμου (1912 – 13) με τη διανομή των εδαφών που αποσπάστηκαν από την ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία στους νικητές (Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο). Η Συνθήκη υπογράφηκε μετά από κοπιώδεις διαπραγματεύσεις, συνεννοήσεις και διαβήματα. Ο Σουλτάνος παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα επικυριαρχίας, ή οποιοδήποτε άλλο, στην Κρήτη, η οποία παραχωρήθηκε στα τέσσερα βαλκανικά κράτη (άρθρο 4). Επίσης, παραχώρησε στις νικήτριες χώρες όλα τα εδάφη της Αυτοκρατορίας στην ευρωπαϊκή ήπειρο, που βρίσκονταν δυτικά της γραμμής Αίνου (πόλη στις εκβολές του ποταμού Έβρου) – Μηδείας (πόλη στη Μαύρη Θάλασσα), εκτός της Αλβανίας, η οποία ανακηρυσσόταν ανεξάρτητη ηγεμονία (αρ. 2). Στις διαπραγματεύσεις κρίσιμο ρόλο διαδραμάτισαν οι κυβερνήσεις των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Ιταλία, Ρωσία), στα οποία αναγνωρίστηκε το δικαίωμα να αποφασίσουν για τα ζητήματα που αφορούσαν την Αλβανία (αρ. 3) και την τύχη όλων των νησιών του Αιγαίου, εκτός από την Κρήτη (αρ. 5).
Πριν την επικύρωση της Συνθήκης του Λονδίνου ξέσπασε ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος. Με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913), που υπογράφηκε ανάμεσα στη Βουλγαρία, ηττημένη του Β’ Βαλκανικού Πολέμου και τις νικήτριες (Ελλάδα, Ρουμανία, Σερβία και Μαυροβούνιο), καθορίστηκαν τα νέα σύνορα της Βουλγαρίας με τις τρεις πρώτες χώρες. Με τη συνθήκη αυτή έγινε ένα σημαντικό βήμα για την εκπλήρωση των ελληνικών διεκδικήσεων. Η έκταση του ελληνικού κράτους διπλασιάστηκε, η Ελλάδα απέκτησε περιοχές με ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία, ο πληθυσμός έφτασε τα 4,7 εκατ. Η διεθνής θέση της χώρας βελτιώθηκε σημαντικά.
Η Βουλγαρία παραιτήθηκε ρητώς από κάθε αξίωσή της στην Κρήτη (αρ. 5), ενώ θεωρήθηκε περιττό να ζητηθεί αντίστοιχη παραίτηση από τα άλλα δύο κράτη στα οποία είχε παραχωρηθεί με τη Συνθήκη του Λονδίνου, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις συνέχιζαν να θεωρούν δεσμευτικούς τους όρους της Συνθήκης του Λονδίνου, καθώς αυτοί εξυπηρετούσαν τα συμφέροντά τους. Έτσι, η Συνθήκη αυτή αποτέλεσε ένα «προκαταρκτικό» πρωτόκολλο με βάση το οποίο ακολούθησε το πρωτόκολλο της Πρεσβευτικής Διάσκεψης (των Μεγάλων Δυνάμεων). Σύμφωνα με αυτό κάθε σύμμαχος χώρα θα μπορούσε να συνάψει οριστική διμερή συνθήκη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην οποία να ρυθμίζονται λεπτομερώς τα επιμέρους διμερή θέματα.
Η Συνθήκη των Αθηνών (1/14 Νοεμβρίου 1913) υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και επικύρωσε όσα «προκαταρκτικώς» είχαν συνομολογηθεί με τη Συνθήκη του Λονδίνου. Ήταν, σύμφωνα με τον Βενιζέλο, «η τελευταία λέξη επί του κρητικού ζητήματος», καθώς με την επικύρωση της Συνθήκης του Λονδίνου εξέλιπε κάθε ίχνος τουρκικής επικυριαρχίας στην Κρήτη. Η οριστική προσάρτηση της Κρήτης στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε ένα μήνα μετά, την 1η Δεκεμβρίου 1913.
Τα τελευταία χρόνια διακινείται, σε επίπεδο ψιθύρου και φημολογίας, ένα σενάριο περί ενδεχόμενου δημοψηφίσματος το 2013, στο οποίο οι Κρητικοί θα κληθούν να αποφανθούν για το αν επιθυμούν να παραμείνει το νησί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής επικράτειας ή όχι. Τελικά, κύριε Παπαδάκη, θα στηθούν κάλπες το 2013;
Πρόκειται για αστειότητες που κινούνται στη σφαίρα του φανταστικού. Πραγματικά δεν έχω ξεκαθαρίσει αν πρόκειται για ευσεβείς πόθους κάποιων κύκλων που κινούνται στο σκοτάδι ή, απλώς, για μια πλάκα στο διαδίκτυο. Σε κάθε περίπτωση, όλα αυτά είναι μυθεύματα και στερούνται κάθε σοβαρότητας.
Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα έχει χαρακτήρα οριστικό και αμετάκλητο, δεν είναι ένωση με… ημερομηνία λήξεως. Σε καμία από τις διεθνείς συνθήκες με τις οποίες ρυθμίζεται οριστικά το κρητικό ζήτημα δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά ότι η ένωση υπόκειται σε οποιονδήποτε χρονικό περιορισμό, ούτε σε ενδεχόμενο επανεξέτασης της ενσωμάτωσης της Κρήτης στον εθνικό κορμό σε 100, 200 ή … χίλια χρόνια. Το ίδιο, άλλωστε, ισχύει για τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τα νησιά του Αιγαίου και τη Θράκη, που ενσωματώθηκαν στον εθνικό κορμό με τις προαναφερόμενες ή μεταγενέστερες συνθήκες.
* Ο Νικόλαος Εμμ. Παπαδάκης είναι Γενικός Διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”.